Komitet Nauk o Kulturze Antycznej

O komitecie

Komitet podejmuje działania w sprawach służących rozwojowi dyscyplin reprezentowanych przez Komitet, a więc filologii klasycznej, historii starożytnej, archeologii klasycznej, historii sztuki starożytnej i prawa antycznego. Rozważa istotne problemy reprezentowanych w Komitecie dyscyplin, organizując w tym celu debaty i dyskusje naukowe.  Komitet wypowiada się w sprawach polityki naukowej i dydaktycznej państwa, szczególnie kierunków rozwoju, priorytetów badawczych i oceny poziomu rozwoju dyscyplin reprezentowanych przez Komitet. Prowadzi działalność wydawniczą upowszechniającą wyniki badań w zakresie reprezentowanych przez siebie dyscyplin. Intensywnie współpracuje z międzynarodowym środowiskiem starożytników.

Rys historyczny

Komitet Nauk o Kulturze Antycznej Polskiej Akademii Nauk powstał w 1952 roku jako jeden z jedenastu komitetów naukowych powołanych przy Wydziale I. W skład Komitetu weszli Bronisław Biliński, Ryszard Gansiniec, Adam Krokiewicz, Iza Małowist-Bieżuńska, Kazimierz Michałowski, Tadeusz Sinko, Stefan Srebrny, Władysław Strzelecki, Wiktor Steffen i Rafał Taubenschlag. Funkcję przewodniczącego objął Kazimierz Kumaniecki. W 1960 roku przeprowadzono reorganizację komitetów. Uznano, że komitety Orientalistyki, Nauk o Kulturze Antycznej oraz Neofilologiczny mają podobny (filologiczny) charakter, i powołano w ich miejsce Komitet Nauk Filologicznych, składający się z trzech sekcji: Nauk o Kulturze Antycznej, Neofilologii i Orientalistycznej. Przewodniczącym Komitetu Nauk Filologicznych został Kazimierz Kumaniecki. Zmiana ta była krótkotrwała i w 1962 roku powrócono do stanu pierwotnego, powołując z powrotem trzy zlikwidowane komitety.

Kazimierz Kumaniecki pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej przez pierwsze dwadzieścia pięć lat jego istnienia. Po jego śmierci w czerwcu 1977 roku obowiązki przewodniczącego przejął jego zastępca, Józef Wolski. W kolejnych latach przewodniczącymi Komitetu byli: Jan Wikarjak (1978-1983), Jerzy Łanowski (1984-1989), Anna Sadurska (1990-1995), Witold Wołodkiewicz (1996-2002), Jerzy Danielewicz (2003-2011), Krystyna Bartol (2011-2019) oraz Kazimierz Ilski (2019-).

W ramach Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej powstały następujące sekcje (początkowo zwane komisjami): Bizantynologiczna (utworzona w 1963 roku, reaktywowana w 1980), Mediolatynistyki, Neolatynistyki i Recepcji Kultury Antycznej (wcześniej Neolatynistyczna, powołana w 1982 roku), Praw Antycznych (wcześniej Nauk Prawnych, utworzona w 1982 roku) oraz Archeologiczna (powstała w roku 2011).

Komitet zrzesza przedstawicieli różnych dziedzin i dyscyplin zajmujących się starożytnością: badaczy literatury greckiej i rzymskiej, językoznawców, historyków starożytności i bizantynistów, badaczy filozofii antycznej, prawników-romanistów, archeologów i papirologów. Z tego powodu od początku istnienia Komitetu ważną formę jego działalności stanowiły comiesięczne wykłady, mające na celu integrację badaczy związanych z różnymi dyscyplinami i środowiskami badawczymi. Komitet prowadził również wymianę biblioteczną z zagranicą oraz reprezentował polskie środowisko naukowe w międzynarodowych gremiach. Sekcja Bizantynologiczna Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej od wielu lat blisko współpracuje z Association Internationale des Études Byzantines i pełni funkcję komitetu narodowego (współpraca obejmuje m.in. wymianę literatury naukowej oraz informacji na temat badań prowadzonych we wszystkich ośrodkach bizantynologicznych związanych z AIEB, informowanie bizantynistów zagranicznych o pracach publikowanych i badaniach prowadzonych w Polsce, planowanie międzynarodowych kongresów studiów bizantyńskich, organizowanie sesji w ramach kongresów i udział w nich członków Komisji Bizantynologicznej).

Komitet organizował również konferencje naukowe i szkoleniowe, m.in. skierowaną do młodszych pracowników naukowych konferencję „Najnowsze kierunki i metody badań w naukach o kulturze antycznej” (1976), konferencję badawczą „Wergiliusz i jego recepcja w kulturze polskiej” (1983). W 2009 r. Komitet uczcił pamięć Tadeusza Zielińskiego międzynarodową sesją współorganizowaną z Instytutem Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” zatytułowaną „Tadeusz Zieliński – w 150. rocznicę urodzin.” Organizowane i współorganizowane w XXI w. konferencje Komitetu mają charakter międzynarodowy i przyciągają oprócz polskich badaczy również przedstawicieli światowej nauki z wiodących ośrodków akademickich. Umożliwiają one propagowanie osiągnięć naukowców z Polski w świecie i zwiększenie ich widoczności oraz nawiązywanie bądź też kontynuowanie kontaktów z naukowcami z zagranicy. W 2014 roku Komitet zorganizował konferencję „Fragments, Holes, and Wholes: Reconstructing the Ancient World in Theory and Practice”, a w 2021 r. był współorganizatorem (wraz z Instytutem Filologii Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) międzynarodowej konferencji „The Presence of Plotinus: The Self, Contemplation and Spiritual Exercise in the Enneads”.

W ramach swych zadań Komitet wielokrotnie opiniował plany studiów (szkolnictwo wyższe, kierunki filologia klasyczna i archeologia śródziemnomorska), oceniał działalność Polskiego Towarzystwa Filologicznego i dokonywał przeglądu badań prowadzonych w Polsce we wszystkich dyscyplinach wchodzących w skład nauk o kulturze antycznej. W 1976 roku, w związku z planowaną reformą szkolnictwa, Komitet wystosował oficjalne pismo do Ministra Oświaty i Wychowania, postulujące wprowadzenie nauki języków klasycznych, łaciny i greki, oraz kultury antycznej w wybranych szkołach. W 2022. r. Komitet opiniował projekt nowej podstawy programowej dla przedmiotu „język łaciński” w szkołach ponadpodstawowych. W ostatnich latach Komitet wielokrotnie zajmował się też problemem ewaluacji dorobku naukowego w dziedzinie nauk humanistycznych, dokonywał eksperckiej ewaluacji czasopism starożytniczych oraz bizantynistycznych oraz wydawnictw naukowych dla potrzeb Ministerstwa Edukacji i Nauki (wcześniej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego) a także opiniował w trybie prekonsultacji liczne dokumenty Ministerstwa.

Komitet obejmował też patronatem inicjatywy mające na celu upowszechnianie tradycji antycznej (m.in. działalność Fundacji Promocji Badań nad Antykiem Grecko-Rzymskim Traditio Europae oraz Olimpiadę Wiedzy o Świecie Antycznym, organizowaną przez Koło Miłośników Prawa i Kultury Antycznej oraz Koło Filozofii Prawa przy Katedrze Nauk Historyczno-Prawnych Uniwersytetu w Białymstoku).

Komitet prowadził również działalność publikacyjną, wydając m.in. serie „Archiwum Filologiczne”, „Bibliotheca Latina Medii et Recentioris Aevi”, „Auctorum Graecorum et Latinorum Opuscula Selecta” i „Biblioteka Przekładów z Literatury Antycznej”. Obecnie najważniejszą aktywność publikacyjną Komitetu stanowi ukazujące się od 1946 r. (a pod egidą Komitetu od 1965 r.) poświęcone starożytności czasopismo „Meander”, łączące najwyższe standardy naukowe z walorem popularyzacyjnym.

Opracowała Katarzyna Jażdżewska

Struktura organizacyjna